Όψεις και μεταμορφώσεις του παραμυθικού είδους στη Γαλλία (1690-1789): η περίπτωση των Madame de Villeneuve και Madame de Beaumont

Περίληψη

Στα φιλολογικά σαλόνια του 17ου αιώνα, στα οποία σύχναζαν κατά κύριο λόγο γυναίκες, αναπτύσσεται μια νέα μόδα, η συγγραφή παραμυθιών. Η έντονη συγγρα­ φική δράση δημιουργεί αυτό το νέο λογοτεχνικό είδος, το οποίο μεταπλάθει τόσο στοιχεία της προφορικής παράδοσης όσο και στοιχεία της γαλλικής κουλτούρας, νο­μιμοποιώντας την ψυχαγωγική του διάσταση και δίνοντας τη δυνατότητα στις Γαλλίδες συγγραφείς να βγουν από την αφάνεια και από τα στενά όρια της επιστολο­ γραφίας και του πορτρέτου. Το 1690, με το «Νησί της Ευτυχίας» της Madame d'Aul­noy, ενεργοποιείται ο μηχανισμός παραγωγής παραμυθικών ιστοριών και λειτουργεί ασταμάτητα μέχρι τον επόμενο αιώνα και το ξέσπασμα τα Γαλλικής Επανάστασης, εξαιρουμένης μιας μικρής άγονης περιόδου (1715-1730). Αρχικά, στην πρώτη περίο­δο εμφάνισης του είδους (1690-1715) το παραμύθι δομείται γύρω από την παρουσία των νεράιδων και γι' αυτό ονομάζεται «conte de fees» από την D'Aulnoy, που επινοεί τον όρο. Ως συνέχεια αυτής της παράδοσης, η Villeneuνe δημοσιεύει το 1740 το παραμύθι «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» , που διακρίνεται όχι μόνο για την πληθώρα των αναλυτικών περιγραφών του, την πολυπλοκότητα της δομής και την πολυσέλιδη έκτασή του αλλά και για τη σαφήνεια των σεξουαλικών αναφορών του Τέρατος προς την Πεντάμορφη. Φέρει, ακόμη, τα στοιχεία της εκζήτησης και της τέχνης του λόγου των σαλονιών και του ρεύματος της preciosite, που χαρακτήριζαν την πρώτη περίοδο και θα μπορούσε κάλλιστα να προσδιοριστεί ως μυθιστόρημα παρά ως παραμύθι με νεράιδες. Στα τέλη του 18ου αιώνα, το παραμύθι προσλαμβάνει μια πιο άμεση ηθικο­διδακτική διάσταση, όπως διαφαίνεται στην περίπτωση της ιστορίας «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» της Beaumont (1756), η οποία είναι και πιο σύντομη και πιο απλή σε σχέση με εκείνη της Villeneuνe, με λιγότερες περιγραφές και χωρίς υπαινιγμούς ερωτικού χαρακτήρα. Οι δύο αυτές εκδοχές, ωστόσο, παρά τις διαφορές τους, κα­ ταδεικνύουν την επινοητικότητα και τον πλούτο της φαντασίας των conteuses, που μπόρεσαν να υπερβούν τον χώρο των φιλολογικών σαλονιών και να δημοσιεύσουν τα έργα τους που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία.